Τοπική Ανάπτυξη και Χωρική Συνοχή ως απάντηση στην Κρίση

Άρθρο
«Τοπική Ανάπτυξη και Χωρική Συνοχή ως απάντηση στην Κρίση»

12 Νοεμβρίου 2009

Στην οικονομία υπάρχουν μόνο δυο πραγματικές οικονομικές αξίες : η απασχόληση και το ρευστό. Όταν αυτές μειώνονται, τότε όλοι αισθάνονται ανασφάλεια, αβεβαιότητα. Σε μια τέτοια περίπτωση, κύρια επιλογή είναι η στήριξη των επενδύσεων, η προστασία των θέσεων εργασίας, η διατήρηση του ρυθμού ανάπτυξης και η εξασφάλιση των εισοδημάτων. Η κρίση έδειξε πόσο σημαντικές είναι οι μεταρρυθμίσεις που ενδυναμώνουν το επενδυτικό περιβάλλον, ενθαρρύνουν την καινοτομία, στηρίζουν την έρευνα, προωθούν τις νέες τεχνολογίες. Μόνο με αυτές μπορούμε να πάψουμε να παράγουμε λιγότερο από το μισό των όσων καταναλώνουμε (ανταγωνιστικότητα).

Έχουμε πόρους ΕΣΠΑ και στρατηγική που συνδυάζει άριστα τη Συνοχή με τις μεταρρυθμίσεις αυτές (ΣτΛ). Στρατηγική για κάθε περιφέρεια με αποφυγή του φαινομένου «όλοι κάνουν όλα» ή «one size fits all» και εξειδικευμένες θεματικές προτεραιότητες ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου και με στόχους άμεσα συνδεδεμένους με αυτόν.

Έχουμε υψηλών προδιαγραφών ΣΔΕ για την εφαρμογή, δηλαδή για το ποιος και πώς διαχειρίζεται πόρους και υλοποιεί έργα και ποιος και πώς τον παρακολουθεί και τον ελέγχει,

Όμως η ανάπτυξη έχει και απαιτήσεις ρευστότητας. Όταν οι αναπτυξιακοί πόροι εξαρτώνται από τα συνολικά διαθέσιμα του Δημοσίου ή τις αυξομειώσεις των ελλειμμάτων, συχνά οι απαιτήσεις αυτές δεν καλύπτονται. Για αυτό πρέπει να προετοιμαστούμε για τη μετάβαση από επιδοτήσεις στη χρήση καινοτόμων χρηματοδοτικών εργαλείων που προωθούν τη μόχλευση κεφαλαίων.

Είναι γεγονός ότι η ανάπτυξη προ του ΚΠΣ είχε «πιστωσιοκεντρική» λογική επειδή το ύψος της ετήσιας πίστωσης εξαρτάτο από τη βούληση του πιστωτή να διατηρεί ισορροπίες χρηματοδοτώντας εκ περιτροπής διάφορα έργα. Αυτό είχε τέσσερις συνέπειες : (α) το έργο να προχωρά βλέποντας και κάνοντας, αφού κανένας δεν έδινε σημασία στις τεχνικές, χρονικές και οικονομικές του παραμέτρους, (β) ο φορέας εκτέλεσης να μη δεσμεύεται για καμία από αυτές αφού και ο πιστωτής δεν δεσμευόταν για συγκεκριμένη ροή πιστώσεων σε πολυετή βάση, (γ) το ενδιαφέρον του πιστωτή να μην είναι στο εάν και πώς θα αξιοποιηθεί η χρηματοδότηση αλλά στο πώς θα κρατήσει τις ισορροπίες κατά την ετήσια διαδικασία διάθεσης πιστώσεων και (δ) οι φορείς εκτέλεσης να υποεκτιμούν το κόστος των έργων ώστε να έχουν περισσότερες ελπίδες χρηματοδότησης. Με αυτό τον φαύλο κύκλο, τα έργα άρχιζαν αλλά … δυστυχώς δεν τελείωναν.

Με τα ΚΠΣ την «πιστωσιοκεντρική» λογική αντικατέστησε η «εργοκεντρική» με την άπαξ διεκδίκηση πλήρους χρηματοδότησης για το σύνολο του έργου και τον πιστωτή να πρέπει να διασφαλίζει ότι το έργο θα ολοκληρωθεί σύμφωνα με τις προδιαγραφές του, θα είναι λειτουργικό αλλά και ότι θα απορροφήσει τα προβλεπόμενα ποσά σε ετήσια βάση. Τη στενότητα πόρων διαδέχθηκε αμέσως η στενότητα έργων ώριμων και να κατασκευαστούν σύμφωνα με τις τεχνικές, χρονικές και οικονομικές τους παραμέτρους αλλά και να υπακούουν στους αυστηρούς όρους καταβολής των Κοινοτικών πόρων. Εμπρός στο άγχος των απωλειών πόρων προτεραιότητα είχε η απορρόφηση και όχι ανάγκη μεγιστοποίησης της αναπτυξιακής απόδοσης των έργων. Έτσι η αναπτυξιακή πολιτική της χώρας περιορίστηκε στην εξειδίκευση των εθνικών ιδιαιτεροτήτων χωρίς συγκροτημένη από πάνω προς τα κάτω στρατηγική και, για εκτόνωση, διατηρήθηκε η υπό ελλιπείς όρους εκτέλεση έργων με αποκλειστικά εθνικούς πόρους σύμφωνα με την πιστωσιοκεντρική λογική των προ ΚΠΣ περιόδων.

Οι εμπειρίες αυτές ανέδειξαν την ανάγκη εξορθολογισμού των μέσων χρηματοδότησης κυρίως, στην ενίσχυση και την ενδυνάμωση της χρηματοοικονομικής διοίκησης αλλά και της ικανότητάς να κινητοποιούνται ιδιωτικοί πόροι.

Σε αυτό το πλαίσιο, εναλλακτικά σχέδια χρηματοδότησης πρέπει να εξετάζονται αλλά με τρόπο που δε θα δημιουργεί πιθανές οφειλές ή υποχρεώσεις σε υψηλότερα επίπεδα διακυβέρνησης.

    Μια μέθοδος που δεν οδηγεί πολύ μακρυά είναι η διαμόρφωση ενός ημερήσιου, εβδομαδιαίου, μηνιαίου, ετήσιου καθαρού υπολοίπου (Net Position), το οποίο ο διαχειριστής οφείλει να τοποθετεί κατά τον πλέον επικερδή τρόπο, αποσπώντας τα καλύτερα επιτόκια της αγοράς, αν είναι θετικό (Financial Asset Management) ή να το χρηματοδοτεί κατά τον πλέον «φθηνό» τρόπο, επιλέγοντας ανάμεσα σε πλειάδα εναλλακτικών δανείων, αν είναι αρνητικό (Debt Management). Οι προβλεπόμενες ταμειακές ροές (Forecasted Cash Flow) αποτελούν το εργαλείο που παρέχει στο χρήστη τη δυνατότητα «παραθύρου» που του επιτρέπει τη διαπραγμάτευση και απόσπαση των ευνοϊκότερων όρων τοποθέτησης ή χρηματοδότησης του υπολοίπου. Οι πραγματοποιηθείσες ταμειακές ροές (Actual Cash Flow) αποτελούν το δείκτη αξιοπιστίας των προβλεπόμενων ταμειακών ροών και, το κυριότερο, καταλήγουν στο «Τελικό Απόθεμα» του μήνα που με τη σειρά του θα αποτελέσει το «Αρχικό Απόθεμα» του επόμενου μήνα.

    Συμβάσεις Παραχώρησης έργων, προμήθειών ή υπηρεσιών. Πέραν του περιορισμού της δημόσιας δαπάνης, το έργο οφελείται από την εξειδικευμένη εμπειρία, την τεχνογνωσία σε project finance, την αποτελεσματικότητα στη διοίκηση έργου, την ευελιξία και καινοτομία του ιδιωτικού τομέα.  Η αξία των  συμβάσεων αυτών αντιπροσωπεύει  το 16% περίπου του ΑΕΠ της Ε.Ε. Το μέγεθος αυτό καταδεικνύει τη σημασία που έχει η  ανταγωνιστική λειτουργία της συγκεκριμένης. Στη μορφή PPP εντάσσονται παραδοσιακές υποδομές αλλά και, προκαθορισμένης ποιότητας και τιμής, υπηρεσίες. Στη μορφή αυτή συνεργασίας, η ιδιοκτησία των παγίων μπορεί να εκτείνεται από τον πλήρη έλεγχο του κράτους ακόμα και εάν οι υποδομές κατασκευάζονται και λειτουργούν αποκλειστικά από τον ιδιωτικό τομέα (Γαλλία, Ελλάδα) έως τον πλήρη έλεγχο του ιδιωτικού τομέα με αποκλειστική χρηματοδότηση από αυτόν (ΗΒ). Παραλλαγές του συστήματος υπάρχουν ως προς τη χρηματοδότηση, την κατασκευή, την εκμετάλλευση (εντελώς ιδιωτική ή μικτή). Το χρονοδιάγραμμα, το κόστος και η ποιότητα συνδέονται άμεσα με την απόδοση της εκμετάλλευσης και την αποπληρωμή των δανείων και διασφαλίζονται ανάλογα με την ευθύνη που αναλαμβάνει ο ιδιώτης.

    Οι ΣΔΙΤ αποτελούν μια μεγάλη μεταρρύθμιση στον τομέα της δημιουργίας υποδομών και της παροχής υπηρεσιών του Δημοσίου. Μια μεταρρύθμιση, η υλοποίηση της οποίας θα συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας τα επόμενα χρόνια, προσφέροντας στο Δημόσιο τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τα πλέον σύγχρονα μέσα για την παροχή δημόσιων αγαθών προς τους πολίτες. Με τις ΣΔΙΤ θα δοθεί μία νέα ώθηση στην ανάπτυξη και θα διασφαλισθεί η έγκαιρη και σωστή ολοκλήρωση πολλών αναγκαίων υποδομών, ενώ παράλληλα θα απελευθερωθούν πόροι για περισσότερες κοινωνικές και αναπτυξιακές προτεραιότητες.

    Ταμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (Τ.Ε.Μ.Π.Μ.Ε). Ενισχύουμε μέσω του ΤΕΜΠΜΕ τις μικρές επιχειρήσεις. Μέσα στο 2008 πήραμε σημαντικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση. Αναφέρω ενδεικτικά: αυξήσαμε το ποσοστό κάλυψης στις πυρόπληκτες περιοχές από 60% σε 80%, τον αριθμό των επιχειρήσεων που λαμβάνουν εγγύηση δανείου και επιδότηση επιτοκίου, την επιδότηση επιτοκίου σε 6%, έναντι 4% πού ίσχυε προηγουμένως, το επιλέξιμο ανώτατο ύψος δανείου σε 500.000 €, έναντι 400.000 €, πού ίσχυε προηγουμένως.

    Νέα-Ανακυκλούμενα Χρηματοδοτικά Ταμεία. Τα κύρια χαρακτηριστικά των νέων χρηματοδοτικών πρακτικών συνοψίζονται ως εξής: Ανακύκλωση (Revolving): χορήγηση δανείων με ευνοϊκούς όρους, το ποσό αποπληρωμής των οποίων επαναχρηματοδοτεί νέα έργα (δυνατότητα μελλοντικής επαναξιοποίησης πόρων), Μόχλευση (Leverage): δυνατότητα συνδυασμού δανείων με ιδιωτικούς πόρους (προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων), Πηγές Κεφαλαίων (Sources of funding): διάθεση πόρων από τα επιχειρησιακά προγράμματα (σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο) με δυνατότητα συνδυασμού τους με πρόσθετη χρηματοδότηση από την ΕΤΕπ, Διαχείριση Κεφαλαίων (Fund of funds): δυνατότητα σύστασης κεντρικής μονάδας διαχείρισης περισσοτέρων του ενός ταμείων.

    Η πρωτοβουλία JEREMIE (Κοινοί Ευρωπαϊκοί Πόροι για τις Μικρομεσαίες και τις Μεσαίες Επιχειρήσεις), στοχεύει στη βελτίωση της δυνατότητας πρόσβασης των ΜΜΕ σε πηγές χρηματοδότησης με βάση επιλέξιμα έργα. Κύριο χαρακτηριστικό της πρωτοβουλίας αυτής αποτελεί ο πολλαπλασιαστικός χαρακτήρας των διατιθέμενων κεφαλαίων η αποπληρωμή των οποίων θα οδηγήσει σε επανεπένδυσή τους σε νέες δράσεις. Η χρηματοδότηση καλύπτει ένα ευρύ φάσμα προϊόντων, όπως ενδεικτικά αναφέρονται τα μικροδάνεια, η συμμετοχή στο κεφάλαιο επιχειρήσεων, κεφάλαια ανάληψης επιχειρηματικού κινδύνου (venture capital), παροχή εγγυήσεων, συμβουλευτικές υπηρεσίες και τεχνική υποστήριξη. Τα εργαλεία αυτά αναμένεται να έχουν ένα ισχυρό πολλαπλασιαστικό συντελεστή, στοχεύοντας στην επένδυση ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω της απορρόφησης κοινοτικών κονδυλίων. Τα καινοτόμα χρηματοοικονομικά εργαλεία, προσαρμοσμένα στις κατά περίπτωση ανάγκες, που προωθούν τη μόχλευση και κινητοποίηση κεφαλαίων στοχεύοντας στην ανάπτυξη και ενδυνάμωση του ρόλου της επιχειρηματικότητας στα πλαίσια της ΕΕ, αποτελούν

    Η πρωτοβουλία JESSICA (Κοινοί Ευρωπαϊκοί Πόροι για Αειφόρες Επενδύσεις στα Αστικά Κέντρα – Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas) στοχεύει στη στήριξη επενδυτικών προγραμμάτων και έργων αστικής ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, η ΕΕ έχει προγραμματίσει, σε συνεργασία με την ΕΤΕπ και την Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης, την υιοθέτηση προτάσεων και την προώθηση λύσεων για την χρηματοδότηση έργων αστικής ανάπτυξης μέσω συνδυασμού κεφαλαίων, αποτελούμενων από επιδοτήσεις και δάνεια. Προβλέπεται, επίσης, και η δυνατότητα παροχής εγγυήσεων ή και η σύσταση αντίστοιχου ταμείου αστικής ανάπτυξης. Στόχος του JESSICA είναι η κινητοποίηση κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση ολοκληρωμένων δράσεων αστικής ανάπτυξης με πιλοτικά προγράμματα να προβλέπονται για την πρώτη περίοδο σε επίπεδο Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Απώτερος στόχος είναι η ανάπτυξη αστικών κέντρων και η παροχή νέων θέσεων εργασίας. Οι ενισχύσεις θα χορηγούνται μετά τη σύνταξη Ολοκληρωμένου Σχεδίου Αστικής Ανάπτυξης, όπου θα προτείνεται η υλοποίηση έργων με χαρακτηριστικά παρέμβασης ολοκληρωμένου χαρακτήρα (κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, ενεργειακά δίκτυα, κ.ά.).

    Όπως έχει διαφανεί από την έως σήμερα διεθνή πρακτική, ο θεσμός ΧΑΤ για την υλοποίηση ενεργειακών επενδύσεων από Εταιρείες Παροχής Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) γνωστές ως ESCO’s (Energy Service Companies), μπορεί να αποφέρει θετικά αποτελέσματα ιδίως στον κρίσιμο τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας αλλά και στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η ΧΑΤ αποτελεί ένα ευέλικτο εργαλείο για την εισαγωγή και λειτουργία νέων τεχνολογιών, ιδίως για την εξοικονόμηση ενέργειας. Με αυτή τη μορφή χρηματοδότησης επιχειρείται, εκτός των άλλων, αφ’ ενός η ανάληψη του επενδυτικού κινδύνου, όχι από τον χρήστη, αλλά από τον χρηματοδότη και φορέα υλοποίησης της επένδυσης και αφ’ ετέρου η εξασφάλιση των απαραίτητων επενδυτικών κεφαλαίων, για την πραγματοποίηση της καινοτομίας – επένδυσης.

    Βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος-Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας

    Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε τα συμπεράσματα της ανάλυσης του Γκάρυ Μπέκερ, αμερικανού νομπελίστα οικονομολόγου, ο οποίος κατέδειξε ότι χωρίς υψηλό δείκτη οικονομικής ελευθερίας καμία χώρα δεν μπορεί να εισέλθει σε τροχιά οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Ο Μπέκερ χρησιμοποιώντας μεταβλητές όπως το άνοιγμα μιας οικονομίας στις διεθνείς συναλλαγές αγαθών, κεφαλαίων και υπηρεσιών, τη σχετική σημασία των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών, το ύψος των κρατικών επιδοτήσεων, τους ελέγχους των τιμών κλπ προσδιόρισε, αναλύοντας τις επιδόσεις 120 χωρών, το δείκτη οικονομικής ελευθερίας για κάθε μια και τον συνέκρινε με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της και τη θέση της στην παγκόσμια οικονομική ιεραρχία. Απεδείχθη ότι οι 10 χώρες με τους καλλίτερους δείκτες ήταν αυτές που είχαν τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης.